Hoger onderwijs telt weer mee in Rusland

Dit voorjaar kregen buitenlandse studenten aan de prestigieuze Medische Academie Setsjenov in Moskou drie dagen huisarrest opgelegd. De reden: Russische ultranationalisten zouden de verjaardag van Hitler kunnen aangrijpen om gekleurde buitenlanders te molesteren. Ze konden daarom maar beter binnen blijven, vond de universiteit. De oproep werd niet voor niets gedaan; in 2006 werden vijf buitenlandse studenten vermoord.  

Racisme is niet het enige probleem in het Russische hoger onderwijs. Het communistische regime heeft zijn sporen nagelaten. Een van de erfenissen is een strak georganiseerd en uniform onderwijssysteem dat niet meer aansluit op de moderne arbeidsmarkt. Het aantal lesuren is tot achter de komma vastgesteld en er is weinig aandacht voor vaardigheden en praktijkkennis.  

Modernisering van het hoger onderwijs staat hoog op de agenda, maar de veranderingen gaan langzaam. In 1992 werd een nieuwe onderwijswet ingevoerd, die de hervormingen een flinke impuls moest geven. De wet benadrukt decentralisatie van het onderwijssysteem en belooft de 89 provincies verregaande autonomie bij het ontwikkelen van een eigen onderwijsbeleid. Een ware revolutie in het Russische onderwijs. Maar de weerstand  in de Staatsdoema - het Russische parlement - is groot. Ook de economische crisis die het land in de jaren negentig aan de rand van de afgrond bracht, heeft niet geholpen om het onderwijs snel te moderniseren.

Enorme braindrain
“Rusland is zich aan het herstellen van de vernietigende jaren negentig”, stelt Ruslandkenner René Does. Hij doceerde aan het Oost-Europa Instituut van de Universiteit van Amsterdam en is hoofdredacteur van Prospekt, een tweemaandelijks tijdschrift over Rusland. “In die jaren was er nauwelijks geld voor hoger onderwijs, slechts 1 tot 2 procent van de overheidsuitgaven.” De hogeronderwijsinfrastructuur stortte ineen, een enorme braindrain was het gevolg. Gerenommeerde atoomgeleerden, fysici en andere wetenschappelijke kopstukken zochten hun heil in de Verenigde Staten en West-Europa. De universiteiten liepen leeg. “Het hoger onderwijs had geen enkel aanzien meer en er was niets in te verdienen. Een prostituee of crimineel had meer status dan een dokter”, aldus Does.

Ook de instroom van jonge docenten stagneerde. Het huidige docentenkorps is op leeftijd. En deze oude garde verzet zich tegen modernisering. Het Russische hoger onderwijs behoort dan ook niet tot de wereldtop. “Rusland denkt dat het onderwijs van hoge kwaliteit is, maar als je kijkt naar de internationale ranglijsten valt het wel mee”, zegt Does. “De beste universiteit, die van Moskou, staat op plaats 93. Dat is vergelijkbaar met steden als Shanghai en New Delhi, niet met Harvard en Cambridge. De bevolking is over het algemeen goed opgeleid, maar steekt niet boven de concurrenten uit.”

Het Russische bètaonderzoek heeft overigens wel een goede naam - een erfenis van het communistische verleden. Toen lag de nadruk in de sterk geïndustrialiseerde natie op de technische wetenschappen. De kwaliteit van die opleidingen is nog steeds hoog.

Corruptie
Een speerpunt in de hervorming van het Russische onderwijs is de invoering van een staatsexamen voor alle middelbare scholieren. Dit nieuwe systeem moet een eind maken aan de toelatingsprocedures van universiteiten die jarenlang gepaard gingen met veel corruptie. Omdat bij die toelatingsexamens de beste resultaten tellen, volgen veel scholieren, ver vóór hun eindexamen, privélessen bij de faculteit van hun keuze. “Voor veel docenten is dit een manier om hun inkomen wat op te vijzelen. Leden van toelatingscommissies worden omgekocht en de best betalende scholieren zijn verzekerd van een plaats”, vertelt Does. Corruptie is nog steeds een groot probleem in Rusland. “Jaarlijks wordt er 600 miljoen euro aan steekpenningen uitgegeven.” Vanaf 2009 leggen alle Russische middelbare scholieren hetzelfde eindexamen af. In 2006 nam al 60 procent deel aan het staatsexamen waardoor er al een halt is toegeroepen aan corrupte praktijken. Niet alle universiteiten zijn  overigens gelukkig met het staatsexamen. Zo hecht de Staatsuniversiteit van Moskou sterk aan haar eigen toelatingsexamen.

Rusland heeft voldoende opleidingscapaciteit, maar een plaats op de beste universiteiten is niet voor iedereen weggelegd. Voor de gerenommeerde staatsuniversiteiten van Moskou en Sint Petersburg melden zich veel meer gegadigden dan er plaatsen zijn. Universiteiten op hun beurt strijden om de beste studenten. Omdat een internationale uitstraling allure geeft, wordt internationalisering mede gebruikt voor de studentenwerving in eigen land.

Nieuwe opleidingen
Na de rampzalige jaren negentig telt het hoger onderwijs in Rusland weer mee. Het aantal studenten is enorm toegenomen, van 2,6 miljoen in 1993 tot momenteel bijna 7 miljoen. Ook het aantal instellingen is enorm gestegen. De particuliere sector groeit en bloeit. Begin jaren negentig telde Rusland 78 particuliere instellingen, in 2004 waren het er al 409. Deze particuliere instituten richten zich vooral op economische en managementopleidingen. In het moderne Rusland is daar veel vraag naar. Veel van deze opleidingen zijn (nog) niet erkend en de kwaliteit is dan ook niet altijd gegarandeerd. 

Ruslandkenner Does verwacht dat het Russische hoger onderwijs, na de hausse aan nieuwe opleidingen, de komende jaren zal normaliseren. Sinds 2003 hoort Rusland bij de Bolognalanden en dit studiejaar is overal het bachelor-masterstelsel ingevoerd. Dat zal leiden tot meer afstemming op het Europese hoger onderwijs en betere kwaliteitsbewaking.  

Ook zal er een schifting komen tussen goede en slechte opleidingen, denkt Does. Dat komt onder meer door de demografische crisis die Rusland teistert. Door een laag geboortecijfer en een hoog sterftecijfer krimpt de bevolking ieder jaar met 700.000 zielen. In 1991 telde het land 148 miljoen inwoners, in 2005 waren het er 143 miljoen en volgens de prognoses zullen het er in 2050 nog maar 90 tot 120 miljoen zijn. De komende decennia zullen er dus steeds minder studenten zijn. “Instellingen strijden nu al om de beste studenten en die concurrentie zal alleen maar toenemen. Slechte opleidingen zullen het veld moeten ruimen omdat er geen markt voor is.”

Levensbelang
Gezien deze demografische ontwikkeling is het voor Rusland van groot belang om studenten vast te houden. Meegaan in de internationaliseringstrend kan ertoe leiden dat de beste studenten vertrekken. Wil Rusland dat wel? “Niet meedoen is ook geen optie”, stelt Does. “Rusland moet aansluiting houden met de moderne wereld. Dat is van levensbelang. Het is goed dat de contacten met het Westen worden aangehaald. Dat leidt tot meer openheid en meer democratie.”

Een onderwijskantoor zoals het op te richten Netherlands Education Support Office (Neso) in Moskou kan de mobiliteit van studenten versnellen, denkt hij. “Rusland heeft geen traditie van studeren in het buitenland. Dat komt ook door de slechte talenkennis. Rusland is een wereldmacht, men is niet geneigd een andere taal te leren. Kinderen van rijke Russische ondernemers gaan nu opleidingen volgen in het Westen. Maar voor een getalenteerd kind uit de arbeidersklasse is het een brug te ver. Er zijn zo veel barrières te nemen. Een onderwijskantoor kan die ontwikkeling versnellen, bijvoorbeeld door uitwisselingen te stimuleren.” De concurrentie op de internationale onderwijsmarkt is groot, maar volgens Does staat ons land goed aangeschreven in Rusland. “Nederland is zeker niet kansloos.”

Westerse studenten hebben weinig te zoeken in Rusland, denkt Does. “Het onderwijs is niet van heel hoge kwaliteit, de opleidingen zijn in het Russisch en het kost veel tijd om een visum te krijgen. Als Rusland aantrekkelijker wil worden voor buitenlandse studenten, zal er streng moeten worden opgetreden tegen racistisch geweld.” Hoopgevend in dat opzicht is dat onlangs drie skinheads in totaal 35 jaar cel hebben gekregen voor de moord op een buitenlandse student. Het is voor het eerst dat zulke lange gevangenisstraffen zijn opgelegd voor een moord uit racistische motieven.   

auteur: Els Heuts

Bron: www.transfermagazine.nl